MAKSYMILIAN GWINCIŃSKI
Sylwetka mitologiczna – Szango

 Wśród wielu ludów Afryki subsaharyjskiej bóstwa burzy odgrywają znacznie większą rolę niż bogowie słońca czy księżyca. Jedną z najbardziej znanych postaci mitologicznych związanych z tym zjawiskiem jest Szango, bóg piorunów i ognia ludu Joruba.  

Szango jest bogiem okrutnym i przerażającym a  gniew jego nie zna granic. Od samego początku swego istnienia kłótliwy i dążący do sporów i walk, które zawsze wygrywa. Włada potężnymi siłami natury, sprowadzając na ziemię pioruny powodujące pożary, które niszczą jego przeciwników. Sprowadza jednak także życiodajną wodę, gdyż to właśnie on powoduje burzę z wszystkimi jej konsekwencjami. Za sprawą magicznego leku Ogu z ust jego buchają płomienie. Jest uosobieniem męskości, siły i pożądania. Bóg tancerzy i bębniarzy, sam posiada niespotykane umiejętności w obu dziedzinach. 

Szango przedstawiany jest jako silny mężczyzna w czerwono-białych szatach dzierżący w ręku podwójny topór Oshe. Często ukazywany jest również z towarzyszącym mu ognistym wierzchowcem. Zwierzęciem poświęconym Szango jest baran, którego składa się w ofierze podczas rytuałów. Muzycznym atrybutem bóstwa są bębny bata, których jest wirtuozem i które służą kapłanom do oddawania czci Szango oraz do przywoływania burzy. Wedle niektórych podań, Szango powoduje pioruny rzucając w gniewie kamieniami z nieba. Wiara w to była kiedyś na tyle silna, że kapłani często przeszukiwali okolice miejsca gdzie uderzył piorun w celu znalezienia boskiego kamienia, który miał mieć wielką moc.

Geneza bóstwa sięga starożytnego jorubańskiego królestwa Oyo, którego Szango był czwartym Alafinem (królem-hegemonem). Sprawował twarde rządy, był władcą okrutnym i bezlitosnym, aczkolwiek za jego panowania w kraju panował dobrobyt. Lud Oyo wielbił Szango, jednak w pewnym momencie sprzeciwił się jego polityce prowadzenia wojen. Ludzie chcieli spokoju i rozwoju gospodarczego. Szango początkowo wykpił swoich poddanych, lecz widząc, że jest bezsilny, udał się do lasu i powiesił się na drzewie. Lud Oyo nie mógł w to uwierzyć. Wielki władca sam sobie odebrał życie. Szango jednak nie umarł. Z jego grobu wyrosły dwa łańcuchy, które sięgały aż do nieba i które wykorzystał, by stać się jednym z Oriszów, wcieleń boga stwórcy.

Szango miał trzy żony, które utożsamiane są z trzema głównym rzekami krainy Jorubów. Pierwszą żoną Szango była Oba, drugą – Oshun. Żył z obiema naraz. Obę poślubił ze względu na jej oddanie i umiejętności kulinarne, natomiast Oshun zauroczyła go swą porażającą pięknością. Kobiety nie żyły jednak ze sobą w zgodzie, tylko ciągle rywalizowały o miłość męża. Pewnego dnia Oshun, chcąc podstępem pozbyć się Oby, przekonała ją, by przygotowała dla Szango potrawę, do której miała wkroić swoje ucho. Pragnąca przypodobać się mężowi Oba tak też uczyniła. Gdy Szango wziął do ust potrawę, zdał sobie sprawę z całej sytuacji. Opanował go wielki gniew i wygnał oby dwie żony. Jego trzecią żoną była Oya (rzeka Niger), którą upodobał sobie najbardziej ze wszystkich. Oya spędzała całe dnie polując w lesie. Nie mieszkali razem, gdyż Szango był zmęczony obecnością kobiet. Mimo tego żyli w wielkiej miłości oprócz jego incydentu, gdy Oya w tajemnicy skradła potężny lek Ogu. Szango ścigał ją dzień i noc po całym świecie. Mordował każdego na swojej drodze, jednak nie udało mu się złapać Oyi. Zmęczony pościgiem wybaczył żonie i od tego czasu żyli w zgodzie.

Kult Szango przetrwał w zmienionej formie do czasów współczesnych. Handel niewolnikami z Afryki Zachodniej pomiędzy XVIII i XIX wiekiem doprowadził do przemieszczenia znacznej części Jorubów. Zmuszani do pracy na plantacjach Nowego Świata, oderwani od swej rdzennej kultury, Jorubowie stworzyli nowe, synkretyczne formy religijne, w których Szango stał się bóstwem dominującym. Karaibskie kulty takie jak kubańska Santeria, czy haitańskie Voodoo oddają hołd Szango, który występuje pod imieniem „Chango” natomiast brazylijska religia Candomble, również pochodzenia jorubańskiego, nazywa go „Xango”.